Willem Elsschot - Het Dwaallicht (1946)

In het verhaal kruipt Elsschot in de huid van zijn alter ego Frans Laarmans. Laarmans onderneemt een zoektocht door de Antwerpse binnenstad in het gezelschap van drie zeelieden afkomstig uit Afghanistan. Zij blijken op zoek naar ene Maria Van Dam, een mysterieuze vrouw die op hen een onuitwisbare indruk naliet. Laarmans wil hen helpen bij hun zoektocht is in een vreemd land, en gaat samen met hen op zoek naar Maria. Dolend door de stad, discussiëren zij intussen over hun religie en opvattingen. Zij slagen er niet in om Maria Van Dam te vinden, en Laarmans keert na deze dwaaltocht terug naar zijn vrouw.   

Het boek met deze cover bevat twee verhalen: een ontgoocheling en het dwaallicht. In het nawoord achteraan in het boek staat dat de twee verhalen de typische weemoedige en melancholieke toon bezitten die ook in zijn overige werk is terug te vinden. Twee jaar voor zijn dood heeft Van Elsschot gezegd dat alles uit zijn oeuvre werkelijk is gebeurd, en dat dus ook de zoektocht die wordt beschreven in het dwaallicht werkelijk heeft plaatsgevonden.  De cover van het boek is niet echt aantrekkelijk. De afgebeelde figuur doet me denken aan de tekenstijl van Keith Haring, en past mijns inziens niet bij de verhalen.

De titel kan verwijzen naar het personage van Laarmans. Laarmans  helpt de drie Afghanen in hun zoektocht naar Maria, als een licht in de duisternis. Maar de zoektocht moet worden gestaakt omdat Maria Van Dam een illusie blijkt te zijn. Tijdens de zoektocht bleek Laarmans zonder het zelf te weten dus een dwaallicht te zijn. Langs de andere kant kan het dwaallicht ook verwijzen naar Maria. Zij bestaat wel, maar zij is onbereikbaar, als een dwaallicht ergens in de verte.

Het verhaal begint ab ovo, de lezer kan het verhaal objectief bekijken voor er iets gebeurt. Het verhaal is chronologisch-succesief opgebouwd en heeft een gesloten einde. De lezer blijft niet achter met onbeantwoorde vragen: Laarmans en de drie Afghanen keren terug naar hun heimat zonder dat ze Maria Van Dam hebben gevonden. Het hoofdpersonage en de nevenpersonages zijn allemaal vlakke en statische personages, zij evolueren niet gedurende het verhaal. Het verhaal is ingedeeld in zes genummerde hoofdstukken zonder titel, waarbij elk hoofdstuk zich min of meer afspeelt in een andere ruimte: de druilerige stad Antwerpen, de tram, de winkel met vogelkooien, het politiekantoor, een hotel, de scheiding. Het verhaal wordt verteld in de belevende ik-verteller. De lezer ziet alles door de ogen van Frank Laarmans.
Het verhaal verloopt over één avond. Er treedt geen verruiming of verdichting op. Zuivere flash forwards komen niet duidelijk naar voor, al wordt in het begin wel min of meer voorspeld hoe het verhaal zal verlopen. Laarmans zegt op een bepaald moment ‘ik wil zeker zijn dat zij geen fictie is maar een tastbaar iemand’. Het verantwoordt enerzijds de nieuwsgierigheid van Laarmans, maar anderzijds zegt dit ook iets over de mogelijke afloop van het verhaal.  Soms denkt Laarmans terug aan het begin van de zoektocht, en stelt hij zich de vraag of hij er nog wel mee moet doorgaan. Deze flashbacks –als je dit al flashbacks kan noemen– gaan terug naar het begin van de avond en blijven dus binnen het verhaal. Je zou kunnen stellen dat de schrijver hiermee een steentje werpt en erop zinspeelt dat ze Maria nooit zullen vinden. De druilerige Antwerpse straten vormen het decor van het verhaal, het straalt couleur locale uit.