Eerst grijs dan wit dan blauw
‘Eerst grijs dan wit dan blauw’ is een psychologische roman geschreven door Margriet De Moor. Het verhaal gaat over het liefdesleven van Magda en Robert en speelt zich af begin jaren tachtig in Nederland. Het boek bevat 4 delen, waarbij de verhaaltijd verschilt per deel. Elk deel wordt verteld vanuit verschillende ik-vertellers. Soms is er ook een alwetende hij-verteller aan het woord. Het verhaal verloopt niet chronologisch, en bevat veel flashbacks. Het tijdsverloop wordt voornamelijk bepaald door de gedachten van de vertellers die vanwege hun achtergrond vaak aan het verleden denken via flashbacks. De tegenwoordige en verleden tijd worden dus door elkaar gebruikt, bovendien wisselt de auteur af tussen de eerste, de tweede en de derde persoon. Deze perspectiefwisselingen maken het verhaal moeilijk en verwarrend. De gedachtengangen van de personages doorkruisten elkaar waardoor ik vaak passages moest herlezen om aanknopingspunten te vinden.
Deze roman is een langgerekt liefdesverhaal waarbij de goede en de slechte tijden van het huwelijk worden belicht tussen Magda, een extraverte vrouw, en Robert, haar introverte man. In deel 1 ontdekt Erik, de jeugdvriend van Robert, het lijk van Magda. Robert zit er verward bij en wordt meegenomen door de politie (1983). In dit deel is Erik de verteller en denkt hij terug aan de tijd toen hij Magda en Robert leerde kennen als koppel (tussen 1967 en 1973). Deel 2 wordt verteld door Robert. Hij licht zijn relatie toe met Magda en zijn jeugdvriend Erik. Hij vertelt hoe Magda voor 2 jaar uit zijn leven verdwijnt en hij vertelt ook over zijn familiebedrijf. In Deel 3 is Magda de ik-verteller. Zij zet uiteen waarom ze plots haar koffers pakte en haar man Robert in het ongewisse liet. Als lezen kom je te weten wat Magda tijdens haar verdwijning heeft uitgespookt en waarom ze na twee jaar terugkeert. Via tal van flashbacks komt de lezer veel te weten over haar verleden: het is hierbij duidelijk dat ook Magda worstelt met vragen. Zonder op de relatieproblemen in te zoomen, laat de auteur ruimte aan de lezer om insinuaties te maken. Deel 4 beschrijft de begrafenis van Magda vanuit de ogen van Gaby, de achterlijke zoon van jeugdvriend Erik. In totaal bestrijkt het verhaal een tijdsbestek van 19 jaar. Toch is de eigenlijke verteltijd van het verhaal slechts een paar dagen: vanaf de moord op Magda tot op de dag van haar begrafenis.
Deels speelt het verhaal zich af in de Cevennen in Frankrijk (waar Magda en Robert vroeger woonden) maar ook Canada, Berlijn en het voormalige Tsjechoslowakije worden beschreven wanneer er over het verleden van Magda wordt gepraat. De moord werd gepleegd in het huis van Magda en Robert, gelegen aan een Nederlands kustdorpje.
Het is moeilijk om het thema van het boek in een notendop samen te vatten. De rode draad doorheen het boek is het feit dat Magda en Robert elkaar nooit echt hebben kunnen doorgronden. Ooit waren ze wel verliefd op elkaar, maar doordat ze met momenten een dubbelleven leidden (waarbij overspel en hun verleden een grote rol speelden), groeiden ze uit elkaar. In feite kampen ze willens nillens alletwee met een onvermogen om elkaar lief te hebben. Zowel Magda als Robert beseffen dat hun leven een samenraapsel is van losse fragmenten, maar Magda kan zich hier beter naar schikken. Robert werd door verschillende aspecten in hun relatie zodanig tot wanhoop gedreven dat hij besloot om zelf een einde te maken aan zijn frustratie en zijn vrouw Magda in koelen bloede neerstak.
Op de eerste bladzijde van het boek staat de zin ‘Ich fühle Luft von anderem Planeten’. Het is een citaat uit een muziekstuk van de componist Arnold Schönberg. Deze zin verwijst mogelijk naar de fascinatie voor astrologie van Gaby, de autistische zoon van Erik. Het was vooral Magda die hem hielp bij het verzamelen van gegevens over de ruimte en planeten. Gaby leeft volledig in zichzelf en kan geen contact maken met anderen, maar is tegelijkertijd hoogbegaafd. Lucht voelen van andere planeten is normaal gezien niet mogelijk, maar kan wijzen naar de (ongewone) denkwereld van de autistische jongen.
De lucht wordt vaak beschreven in het verhaal: hoe de lucht verandert als het weer verandert, hoe de lucht verkleurt, maar ook de lucht waarin de sterren van Gaby zich bevinden. De titel ‘Eerst grijs dan wit dan blauw’ kan dus verwijzen naar de lucht. Ook hebben alle personages in het boek op een bepaalde manier met licht en kleur te maken: zo is Robert kunstschilder en gebruikt hij deze drie kleuren in zijn schilderijen, Erik is oogarts, Erik zijn vrouw heeft een porseleinwinkel (hetgeen me onmiddellijk aan Delfts blauw deed denken) en Gaby tuurt vaak naar de lucht.
De zin op bladzijde 198 in het boek maakt ook een verwijzing naar de titel. Het is een passage waarbij Magda als kind getuige was van de dood van een baby aan boord van een schip. ‘Vertel het me, vroeg ik zachtjes aan de baby. Is het waar dat alles eerst grijs wordt, dan wit, dan blauw en dat je dan naar de sterren vliegt?’. Opmerkelijk is dat de hitte was verdwenen de ochtend na de moord en dat de lucht is opgeklaard. Het broeierige kan verwijzen naar de opgehitste Robert en de opklaring kan verwijzen naar zijn opluchting na het plegen van de moord.
Waarom Robert zijn vrouw nu heeft vermoord, en waarom hij bijvoorbeeld niet gewoon bij haar is weggegaan, wordt enkel gesuggereerd. Ook blijft het een raadsel waarom Magda tegen haar man niets wou zeggen over haar verdwijning. Het is immers onrealistisch om als koppel verder te leven alsof er niets aan de hand is na een mysterieuze verdwijning. Een feit dat zeker is, is dat de gesprekken die de personages met elkaar voeren in het boek, meer verhullen dan dat ze iets onthullen. Het is een raadselachtig boek als je het mij vraagt, en misschien iets te psychologisch voor ‘gewone’ lezers zoals ik?!